Wybitni uczniowie i zasłużeni nauczyciele.

Z czasów szkoły kolegiackiej, z nauczycieli, poza Witalisem, znani są jeszcze: "Zibote scholatici sancti Michaelis" z 1298 i 1303 r., Dersław z 1481 r., Michał z Miszewa Śledziowego z 1598 r. Ustalenie imion uczniów wymagałoby benedyktyńskiej pracy. Następne wybitne nazwiska nauczycieli i uczniów - to już czasy Kolegium Jezuickiego i dalsze.

Andrzej Bobola (1591 - 1657) - prof. retoryki w latach 1633 - 1635, założyciel sodalicji Mariańskiej w szkole, późniejszy święty.

Jan Chrzciciel Albertrandi - nauczyciel, historyk, uczył literatury polskiej 1764 - 1765, był pierwszym prezesem Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Wojciech Szweykowski (1773 - 1838) - Pijar, nauczyciel, w 1818 r. wybrany pierwszym rektorem Uniwersytetu Warszawskiego.

Józef Czech (1762 - 1810) - wspaniały nauczyciel i wychowawca, dyrektor Liceum Krzemienieckiego, tłumacz geometrii Euklidesa.

Kajetan Morykoni (1774 - 1830) - pedagog, działacz społeczny, rektor Szkoły Wojewódzkiej w Płocku, inicjator powstania Towarzystwa Naukowego Płockiego (1820).

Wincenty Hipolit Gawarecki (1788 - 1852) - uczeń, prawnik, historyk, badacz dziejów Mazowsza.

August Szultz (1798 - 1854) - uczeń, podpułkownik, inżynier - budowniczy Twierdzy w Modlinie.

Kazimierz Paprocki (1799 - 1857) - uczeń, za udział w bitwie pod Ostrołęką otrzymał złoty Krzyż Virtuti Militari

Hieronim Napoleon Bońkowski (1807 - 1886) - uczeń, nauczyciel dzieci Adama Mickiewicza.

Gustaw Zieliński (1809 - 1881) - uczeń, za udział w powstaniu listopadowym zesłany na Syberię, poeta, powieściopisarz, założyciel Biblioteki Zielińskich.

Ludwik Orpiszewski (1810 - 1875) - uczeń, brał udział w ataku na Belweder w noc listopadową.

Marian Kowalski (1821 - 1884) - uczeń, astronom, prof. Uniwersytetu w Kazaniu. Opracował teorię ruchu Neptuna, metodę obliczania zaćmień, teorię ruchu obrotowego Galaktyki i inne.

Romuald Pląskowski (1821 - 1896) - uczeń, pierwszy profesor psychiatrii Uniwersytetu Warszawskiego, twórca kliniki dla umysłowo chorych w Warszawie.

Honorat Koźmiński (1829 - 1916) - uczeń, zakonnik, pisarz, maturzysta z 1844 r., 16.X.1988 r. Jan Paweł II ogłosił go Błogosławionym.

Jerzy Narzymski (1839 - 1872) - uczeń, członek Rządu Narodowego 1863 r., komediopisarz.

Wincenty Rapacki (1840 - 1924) - uczeń, wybitny artysta teatralny, dramaturg.

Witold Zglenicki (1850 - 1904) - uczeń, odkrywca terenów naftowych na Kaukazie - "Polski Nobel".

Władysław Smoleński (1851 - 1926) - uczeń, historyk, profesor Uniwersytetu Warszawskiego.

Ludwik Krzywicki (1859 - 1941) - uczeń, socjolog, publicysta, profesor wyższych Szkół Warszawy.

Ignacy Mościcki (1867 - 1946) - uczeń, prof. technologii chemii i elekt. chemii Uniwersytetu Lwowskiego, opracował przemysłową metodę otrzymywania kwasu azotowego z powietrza. W latach 1926 - 1939 r. Prezydent Polski.

Stanisław Kopczyński (1873 - 1933) - uczeń, doktor medycyny, twórca nauki "Higiena Szkolna".

Wacław Lachman (1880 - 1963) - uczeń, dyrygent, kompozytor, założyciel chóru "Harfa".

Marcin Kacprzak (1888 - 1968) - uczeń, pionier medycyny społecznej, rektor Akademii Medycznej w Warszawie.

Julian Leszczyński - Leński (1889 - 1939/40) - uczeń, Sekretarz Komunistycznej Partii Polski, publicysta, stracony w ZSRR.

Jerzy Pniewski (1913 - 1989) - uczeń, fizyk, prof. Uniwersytetu Warszawskiego od 1953 r., dyrektor Instytutu Fizyki Doświadczalnej Uniwersytetu Warszawskiego, członek PAN, autor wielu prac z fizyki jądrowej, wysokiej energii i cząstek elementarnych.

Jan Zygmunt Jakubowski (1909 - 1975) - uczeń, polonista, prof. Uniwersytetu Warszawskiego, autor wielu prac naukowych.

Henryk Pniewski (1881 - 1967) - nauczyciel, fizyk, wybitny pedagog, wychowawca wielu pokoleń młodzieży.

Jan Zumbach (1915 - 1988) - uczeń, pilot, brawurowy uczestnik Bitwy o Anglię - Dywizjon 301 i 303.

Andrzej Bobola

BOBOLA Andrzej (ok. 1591 - 1657) - jezuita, kaznodzieja. Dokładna data i miejsce urodzenia nieznane. Po ukończeniu studiów humanistycznych wstąpił w 1611 r. do zakonu jezuitów w Wilnie. W latach 1633 - 1635 był moderatorem Kongregacji Mariańskiej uczniów Kolegium Jezuickiego w Płocku. Później działał głównie na Wileńszczyźnie i w Pińskiem jako kaznodzieja, spowiednik i misjonarz ludowy, zyskując ogromną popularność. Zginął, torturowany przez Kozaków, jako wróg schizmy, 16 maja w Janowie Poleskim. Po śmierci otoczony kultem. W latach 30. XX w. kanonizowany.

Powrót

ALBERTRANDI Jan Chrzciciel (1731 - 1808) - biskup, historyk, bibliotekarz. Ur. 7 grudnia w Warszawie. Pochodził z rodziny mieszczańskiej. Po odbyciu nauki początkowej w domu, wstąpił do zakonu jezuitów. Od 1750 r. pracował jako nauczyciel, najpierw w kolegium jezuickim w Pułtusku, potem w Płocku, gdzie zdobył olbrzymią popularność wśród młodzieży i uznanie przełożonych. W płockim kolegium zakonnym był w latach 1753 - 1754 wykładowcą języka francuskiego. Kilkanaście lat przebywał w Rzymie, gdzie zbierał w bibliotekach i archiwach źródła do dziejów Polski. Powróciwszy do kraju, położył duże zasługi na polu bibliotekarstwa oraz piśmiennictwa historycznego. Spośród licznych jego prac największą wartość posiadają tzw. Teki Albertrandiego (zbiory dokumentów) oraz Relacje nuncjuszów apostolskich i innych osób o Polsce od 1548 do 1600. Czynnie uczestniczył w redagowaniu "Monitora" oraz "Zabaw Przyjemnych i Pożytecznych". Działał też w Towarzystwie do Ksiąg Elementarnych Komisji Edukacji Narodow ej. W 1796 r. otrzymał godność biskupa. Pod koniec życia wycofał się z aktywnej pracy politycznej, poświęciwszy się całkowicie nauce. Był jednym z założycieli i dwukrotnym prezesem Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Zm. 10 sierpnia w Warszawie.

Powrót

SZWEYKOWSKI Wojciech Anzelm (1773 - 1838) - pijar, pedagog, językoznawca, pierwszy rektor Uniwersytetu Warszawskiego. Urodzony 17 kwietnia w Makowie koło Pułtuska. Po ukończeniu szkoły pijarskiej w Łomży, wstąpił w 1789 r. do ich zgromadzenia. Odbywszy nowicjat w Drohiczynie, studiował humaniora w Szczuczynie Mazowieckim i filozofię w Łomży. Od 1794 r. uczył w kolegiach warszawskich. W 1802 r. wysłany został przez władze szkolne do Niemiec, gdzie poznawał organizację i metody pracy szkół, a także studiował język i literaturę niemiecką. Po powrocie do kraju objął w 1804 r. posadę prof. w Gimnazjum Płockim. W 1808 r. otrzymał stanowisko rektora szkoły departamentowej w Sejnach. Wkrótce znalazł się w Warszawie, gdzie pracował już do końca życia. Był członkiem Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Działał też w Towarzystwie do Ksiąg Elementarnych. Po zorganizowaniu w 1817 r. Uniwersytetu Warszawskiego był prodziekanem i dziekanem wydziału teologicznego, a od 2 marca 1818 r. pierwszym rektorem uczelni. W 1822 r. kapituła płocka podniosła go do godności prałata - kustosza. Należał do najwybitniejszych działaczy oświatowych Królestwa Polskiego. Był wszechstronnie wykształconym erudytą o liczącym się dorobku naukowym. Zmarł 5 sierpnia w Warszawie.

Powrót

CZECH Józef (1762 - 1810) - pedagog, matematyk. Urodzony 11 grudnia w Krakowie. Ukończył Uniwersytet Jagielloński, po czym pracował jako nauczyciel w szkołach Komisji Edukacji Narodowej. W roku szkolnym 1784/85 wykładał w Płocku. Był znany jako doskonały matematyk, współpracownik Jana Śniadeckiego. W 1794 r. został prof. warszawskiej Szkoły Głównej, a po powstaniu słynnego Liceum Krzemienieckiego jego dyrektorem. Napisał kilka prac, z których Krótki wykład arytmetyki (1807) i Euklidesa Początków Geometrii ksiąg ośmioro (1807) ogłoszono drukiem. Zmarł 24 listopada w Krzemieńcu.

Powrót

MORYKONI Kajetan (1774 - 1830) - pedagog, działacz społeczny. Urodzony 2 września w Wełczu koło Buska. Wykształcenie zdobywał w Akademii Krakowskiej i na Uniwersytecie Lwowskim. Po ukończeniu studiów, przez dziesięć, lat zajmował się nauczaniem prywatnym dzieci ziemiańskich. Jesienią 1810 r. przyjął posadę prof. w szkole departamentowej w Lublinie. Odmówiwszy pracy w słynnym Liceum Krzemienieckim, został w sierpniu 1817 r. komisarzem oświecenia w Siedlcach. Po kilku miesiącach otrzymał przeniesienie do Płocka na stanowisko rektora miejscowej Szkoły Wojewódzkiej. W nowym środowisku kładł duży nacisk na rozwój życia oświatowo - kulturalnego miasta. Przyczynił się do powstania w 1820 r. Towarzystwa Naukowego Płockiego, którego statut został oparty na jego rękopiśmienniczej pracy Pierwsze myśli względem utworzenia Towarzystwa Naukowego przy Szkole Wojewódzkiej w Płocku. Został też sekretarzem i kierownikiem nowo powołanej instytucji. Dzięki niemu rozwinęła się biblioteka Szkoły Wojewódzkiej, której księgozbiór liczył ok. 5000 tomów. Należał do aktywniejszych członków ruchu masońskiego, w którym doszedł do wysokich godności. Zmarł w grudniu w Płocku.

Powrót

GAWARECKI Wincenty Hipolit (1785 - 1852) -prawnik, historyk. Urodzony 12 października w Borzeniu koło Płocka. Ojciec Zygmunta Gawareckiego. Kształcił się początkowo w Gimnazjum Płockim pod zaborem pruskim, później w słynnym warszawskim gimnazjum Lindego. Ukończywszy studia prawnicze, od 1818 r. pracował nieprzerwanie w sądownictwie płockim. Był prokuratorem trybunału, a następnie zajmował stanowisko prezesa. Głęboko zainteresowany historią, pozostawił po sobie ogromną spuściznę piśmienniczą. Skoncentrował się głównie na badaniu dziejów Mazowsza, podejmując z tego zakresu bardzo szeroką problematykę - archeologię, historię sztuki, prawo, biografistykę. Mimo braku znajomości metod naukowych, zdołał zgromadzić poważny materiał dokumentacyjny, wartościowy do dziś, ze względu na późniejsze zaginięcie wśród wielu źródeł. Z jego licznych prac na uwagę zasługują: Pisma historyczne (1824), Opis topograficzno - historyczny Ziemi Dobrzyńskiej (1825), Żywoty biskupów mazowieckich później płockich (1842 - 1843). Był członkiem Towarzystwa Naukowego Płockiego. Zmarł 9 września w Płocku.

Powrót

SCHULTZ August (1798 - 1853) - inżynier wojskowy. Był uczniem Szkoły Wojewódzkiej Płockiej. Wstąpiwszy do wojska w 1820 r. został podporucznikiem, zaś dziesięć lat później kapitanem. Uczestniczył w budowie Kanału Augustowskiego. Za udział w wojnie rosyjsko - tureckiej w 1828 r. odznaczony pałaszem honorowym. Brał udział w powstaniu listopadowym, kierując robotami przy fortyfikacji Modlina. Wtedy awansowany został na podpułkownika i odznaczony Orderem Virtuti Militari. Po powstaniu znalazł się na emigracji we Francji. Pełniąc misję w Egipcie, zaciągnął się do tamtejszej armii. Od 1835 r. jako Jussuf Aga, dowodził wojskami inżynieryjnymi armii egipskiej, odnosząc duże sukcesy. Prowadził również badania ekologiczne w Libanie, gdzie odkrył pokłady węgla. Od 1852 r. mieszkał stale w Kairze, gdzie zmarł rok później.

Powrót

PAPROCKI Kazimierz (1796 - 1857) - powstaniec, emigrant. Urodzony 4 marca w Rogaczewie (Wielkopolska). Jego brat Teodor, był wiceprezesem Sądu Apelacyjnego w Płocku. On sam, po ukończeniu Szkoły Wojewódzkiej Płockiej, zaciągnął się jesienią 1815 r. do wojska, pełniąc służbę na różnych stanowiskach. W 1824 r. został porucznikiem, a w cztery lata później instruktorem szkoły podoficerskiej. Walczył w powstaniu listopadowym. Ranny, awansowany do stopnia podpułkownika. Po upadku powstania - na emigracji. Przebywał we Francji, wiążąc się ze stronnictwem Adama Czartoryskiego. Należał do najaktywniejszych działaczy emigracyjnych, angażujących się w rozmaite akcje, również o charakterze militarno - wojskowym. Zmarł 26 kwietnia w Paryżu.

Powrót

BOŃKOWSKI Hieronim Napoleon (1807 - 1886) - powstaniec, emigrant, historyk. Urodzony 24 lutego w Bońkach koło Płocka. Był uczniem i absolwentem płockiej Szkoły Wojewódzkiej, następnie studiował w Warszawie. Po powstaniu listopadowym, w którym brał udział, znalazł się na emigracji, najpierw w Fryburgu, później w Paryżu. Tam poświęcił się wyłącznie pracy naukowej, stroniąc od życia politycznego Wielkiej Emigracji. Przełożył na język niemiecki dzieła Joachima Lelewela. Prowadził aktywne badania nad Słowiańszczyzną. Współpracował z pismami: "La Revue Slove", "Trzeci Maj", "Przegląd Poznański", "Młoda Polska". Był wielbicielem Stanisława Towiańskiego. Utrzymywał serdeczne stosunki z Sewerynem Goszczyńskim i Adamem Mickiewiczem, przez pewien czas ucząc i wychowując dzieci Wieszcza. Pod koniec życia wrócił do kraju. Zmarł 4 maja w Krakowie.

Powrót

Gustaw Zieliński

ZIELIŃSKI Gustaw (1809 -1881) - poeta, bibliofil. Urodzony 1 stycznia w Markowicach pod Inowrocławiem. Uczył się w Toruniu, potem u pijarów w Warszawie, w końcu zaś w płockiej Szkole Wojewódzkiej, którą ukończył w 1827 r. W tymże roku podjął studia prawnicze na Uniwersytecie Warszawskim. Brał udział w powstaniu listopadowym, a po jego upadku powrócił do majątku rodzinnego Skępe w Płockiem. W 1834 r., za kontakty z partyzantką Zaliwskiego, skazany na syberyjską zsyłkę, gdzie przebywał do 1842 r. Twórczość poetycką zaczął od drobnych utworów jeszcze w czasach szkolnych. Większe poematy powstały na zesłaniu, m.in. Samobójca (1835) - epigońska wersja romantycznego buntownika oraz powieść poetycka - Kirgiz (1840). Ten drugi utwór przyniósł mu wielką popularność. Po 1848 r. był jednym z redaktorów "Biblioteki Warszawskiej". W swojej stałej siedzibie w Skępem zgromadził cenny księgozbiór liczący ponad 25 tysięcy woluminów. Księgozbiór ten stał się podstawą dzisiejszej Biblioteki im. Zielińskich Towarzystwa Naukowego Płockiego. Zmarł 23 listopada w Skępem.

Powrót

ORPISZEWSKI Ludwik (1810 -1875) - emigrant, pisarz polityczny. Urodzony w Roszkowej Woli nad Pilicą. Do szkoły średniej - Wojewódzkiej uczęszczał w Płocku. Potem kształcił się w Łowiczu i Włocławku. W 1828 roku wstąpił na wydział prawa i administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Wtajemniczony w działania powstańcze, brał udział w słynnym ataku na Belweder. W październiku 1831 r. w obawie przed represjami udał się na emigrację. Osiadł na stałe we Francji. Był jednym z założycieli tygodnika "Trzeci Maj" i przez pewien czas jego redaktorem naczelnym. W latach 1844 - 1848 przebywał w Rzymie w charakterze delegata dyplomatycznego księcia Adama Czartoryskiego przy kurii papieskiej. Od 1851 r. mieszkał w Villamont pod Lozanną, nadal czynnie uczestnicząc w życiu politycznym i społecznym Wielkiej Emigracji. Obok działalności politycznej zajmował się także pracą literacką. Pisał wiersze, opowiadania historyczne, powieści i dramaty. Tłumaczył autorów polskich, głównie poetów, na język francuski. Zmarł w Szwajcarii.

Powrót

KOWALSKI Marian (1821 - 1884) - astronom. Urodzony 15 października w Dobrzyniu nad Wisłą. W 1840 r. ukończył płockie Gimnazjum Rządowe. W pięć lat później otrzymał dyplom i złoty medal Uniwersytetu Petersburskiego. Od 1845 r. prowadził badania naukowe z zakresu astronomii i geografii. W 1852 r. został prof. Uniwersytetu w Kazaniu. Był znakomitym uczonym, cieszącym się dużym autorytetem w Rosji i w Europie. Pozostawił kilka prac naukowych, m.in. o zaćmieniach słonecznych oraz wyznaczaniu orbit podwójnych. W 1869 r. sformułował teorię ruchu obrotowego Galaktyki. Zmarł nagle 28 maja w Kazaniu.

Powrót

PLĄSKOWSKI Romuald (1821 - 1896) - psychiatra, publicysta. Urodzony 7 lutego w Czarnem pod Lipnem. Do Gimnazjum Rządowego uczęszczał w Płocku, po czym studiował medycynę w Dorpacie. W 1850 roku otrzymał stopień naukowy doktora. W celu pogłębienia studiów wyjechał do Niemiec, Francji i Anglii. Interesował się psychiatrią. Był pionierem tej dziedziny wiedzy medycznej w Polsce. Od 1861 r. prowadził wykłady uniwersyteckie, najpierw z higieny i dietetyki, a od 1868 r. także z psychiatrii. Dużo pisał i wydawał. Pozostawił blisko 40 oryginalnych prac, w tym dwutomowy podręcznik zatytułowany Psychiatria (t. 1 - 1868, t. 2 - 1884). Stworzył również polską terminologię psychiatryczną. Zmarł, po dłuższej chorobie, 24 czerwca w Warszawie.

Powrót

Florentyn Koźmiński

KOŹMIŃSKI Florentyn Wacław (1829 - 1916) - kapucyn, pisarz religijny. Urodzony 16 października w Białej Podlaskiej. Był uczniem Gimnazjum Rządowego w Płocku. Studiował architekturę w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych. Związany z ruchem niepodległościowym, wtrącony został w 1846 r. do więzienia. Po uwolnieniu wstąpił do zakonu kapucynów i przyjął imię Honorat. Odbył też studia teologiczne w Lublinie i Warszawie. Będąc już zakonnikiem, poświęcił się działalności społecznej, charytatywnej oraz oświatowo - kulturalnej, zwłaszcza wśród ludności wiejskiej i proletariackiej. Założył zgromadzenia zakonne Felicjanek i Serafinek. Pozostawił duży dorobek piśmienniczy z zakresu ascetyki i hagiografii. Zmarł 16 grudnia w Nowym Mieście nad Pilicą.

Powrót

NARZYMSKI Józef (1839 - 1872) - literat, działacz polityczny. Urodzony 8 lutego we wsi Radziki Małe. W latach 1853 - 1857 był uczniem płockiego Gimnazjum Rządowego. Przez pewien czas uczęszczał do College de France w Paryżu. Po 1863 r. przebywał na emigracji. Do kraju wrócił w 1868 r. i osiedlił się w Krakowie. Stosunkowo szybko ujawnił się jako utalentowany dramaturg i powieściopisarz. Debiutował w 1861 r. utworami poetyckimi drukowanymi na łamach "Tygodnika Ilustrowanego" i "Pszczoły". Ogłosił drukiem szereg utworów komediowych, m.in. Emigrant w Galicji (1869), Poświęcenie (1869), Epidemia (1871) i Pozytywni (1872). Nadto wydał kilka powieści. Zajmował się także przekładem oraz publicystyką. Za jego najcenniejszy utwór uchodzi powieść Ojczym (1871), najodważniejsza przed Wierną rzeką Stefana Żeromskiego, książka o powstaniu styczniowym. Zmarł 5 lipca w Jaworzu k. Bielska.

Powrót

RAPACKI Wincenty (1840 - 1924) - aktor, literat. Urodzony 22 stycznia w Lipnie. Wczesną młodość spędził w Płocku, gdzie uczęszczał do miejscowego Gimnazjum Rządowego, ale matury tu nie otrzymał. Do miasta swej młodości wracał jednakże często, wspominając je zawsze z sentymentem. W 1859 r. przeniósł się do Warszawy, gdzie podjął pracę urzędniczą. Jednocześnie wstąpił do szkoły dramatycznej. Po jej ukończeniu poświęcił się pracy aktorskiej, występując głównie na prowincji. W lutym 1870 r. osiadł na stałe w Warszawie. Występował tam najczęściej w Teatrze Rozmaitości. Uchodził za jednego z najwybitniejszych aktorów scen warszawskich. Niezależnie od pracy scenicznej, uprawiał także działalność literacką. Należał do Towarzystwa Literatów i Dziennikarzy Polskich. W 1919 r. został mianowany pierwszym członkiem honorowym ZASP. Zmarł 12 stycznia w Warszawie.

Powrót

Witold Zglenicki

ZGLENICKI Witold Leon Julian (1850 - 1904) - inżynier górniczy, geolog, "polski Nobel". Urodzony 6 stycznia we wsi Wargawa Stara koło Łęczycy. Pochodził z rodziny ziemiańskiej. W latach 1859 - 1866 był uczniem płockiego Gimnazjum Rządowego. Następnie studiował w warszawskiej Szkole Głównej oraz Instytucie Górniczym w Petersburgu. Otrzymawszy dyplom, wiele lat pracował na wschodnich rubieżach Królestwa Polskiego. Od 1891 r. zatrudniony został w Baku. Tam poświęcił się badaniom geologicznym oraz pracy nad doskonaleniem techniki poszukiwań ropy naftowej. Na tym polu odniósł duże sukcesy. Opracował aparat do ustalania krzywień szybów wiertniczych oraz przedstawił projekt (zrealizowany dopiero w 1923 r.) wydobywania ropy naftowej spod dna morskiego. Za ten wynalazek otrzymał działki roponośne, z których dochód przeznaczył na cele społeczne, przede wszystkim wsparcie Kasy im. Mianowskiego. W latach 1908 - 1915 Kasa uzyskała z tego tytułu 1,4 mln rubli. Mecenat pośmiertny był tak ogromny, że fundatora nazwano "polskim Noblem". Pozostawił też pewien dorobek naukowy, lecz większość jego rękopisów uległa rozproszeniu lub zaginęła. Zmarł 19 lipca w Baku. Pochowany został, zgodnie z ostatnią wolą, w kraju.

Powrót

SMOLEŃSKI Władysław (1851 - 1926) - historyk. Urodzony 6 kwietnia w Grabienicach Małych koło Ciechanowa. Kształcił się w szkołach w Lipnie i Mławie, a następnie uczęszczał do płockiego Gimnazjum Rządowego. Po uzyskaniu świadectwa dojrzałości studiował na wydziale prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Uchodził za jednego z najznakomitszych historyków przełomu XIX i XX wieku. W młodości uprawiał także twórczość poetycką. Studiom naukowym poświęcił się już od 1875 roku. Interesował się przede wszystkim dziejami Polski XVIII w., w tym przyczynami upadku Rzeczypospolitej Szlacheckiej. Ogłosił wiele rozpraw, artykułów i szkiców historycznych, które drukował głównie na łamach "Ateneum". Do jego najważniejszych prac należą: Przerwót umysłowy w Polsce XVIII w. (1891), Dzieje narodu polskiego (1897 - 1898) i Studia historyczne (1925). W 1881 r. powołany został na członka Akademii Umiejętności, a rok później otrzymał profesurę w macierzystym Uniwersytecie Warszawskim. Był znanym bibliofilem. Jego księgozbiór liczył ok. 2500 pozycji. Składały się nań głównie opracowania dotyczące końca XVIII wieku w Polsce, dziejów szlachty mazowieckiej, varsaviana, liczne starodruki, broszury polityczne oraz pergaminy. Biblioteka ta, poszerzona o archiwum rodzinne, korespondencję i rękopisy prac własnych, przekazana została Towarzystwu Naukowemu Płockiemu. Dzisiaj wchodzi w skład zbiorów Biblioteki im. Zielińskich Towarzystwa Naukowego Płockiego w Płocku. Zmarł 7 maja w Warszawie.

Powrót

Ludwik Joachim Krzywicki

KRZYWICKI Ludwik Joachim Franciszek - (1859 - 1941) - socjolog, działacz społeczny, publicysta. Urodzony 21 sierpnia w Płocku. Wychowywany był w patriotycznej atmosferze domu swego dziadka. Był uczniem Gimnazjum Rządowego, wyróżniającym się wszechstronnością zainteresowań. W młodości pisał wiersze. Zadebiutował w 1876 r. na łamach nielegalnego pisemka szkolnego "Jutrzenka". Po otrzymaniu matury studiował matematykę w Warszawie. Wtedy związał się ze środowiskiem socjalistycznym. Należał do grona głównych autorów przekładu na język polski Kapitału Karola Marksa. W 1884 r. wyjechał do Szwajcarii, gdzie zetknął się z czołowymi socjalistami świata - Karolem Liebknechtem, Michałem Kautskym i Edwardem Bernsteinem. Wkrótce znalazł się w Paryżu redagując tam "Walkę Klas" i "Przedświt". Po powrocie do kraju, od jesieni 1885 r., przez trzy lata przebywał w rodzinnym Płocku. Poświęcił ten czas pracy naukowej z zakresu etnologii, archeologii i antropologii. Opuściwszy Płock, osiadł na stałe w Warszawie, gdzie szybko zdobył rozgłos i pozycję naukową. W tym czasie prowadził również ożywioną działalność polityczną, społeczną i publicystyczną. Zbliżony był do grup radykalnych, zwłaszcza w okresie rewolucji 1905 r. Po odzyskaniu niepodległości pracował w kilku placówkach naukowo - badawczych i uczelniach. Za swe osiągnięcia na polu nauki powołany został w skład Polskiej Akademii Umiejętności. W latach 30. Zajął wybitną pozycję jako socjolog i uczony. Wiele publikował. Wydał fundamentalną pracę Społeczeństwo pierwotne, jego rozmiary i wzrost (1937). Spisał też trzytomowe wspomnienia, ogłoszone drukiem już pośmiertnie. Jego dorobek jest ogromny, zarówno pod względem liczby dzieł, jak i tematyki. Uważany jest za wybitnego teoretyka materializmu historycznego. Wychował kilka pokoleń uczniów. Zmarł na atak serca 10 czerwca w Warszawie.

Powrót

MOŚCICKI Ignacy (1867 - 1946) - chemik, prezydent II Rzeczypospolitej Polskiej. Urodzony 1 grudnia w Mierzanowie koło Ciechanowa. Dzieciństwo spędził w miejscu urodzenia. Następnie był uczniem Gimnazjum Gubernialnego w Płocku, ale świadectwo dojrzałości otrzymał w Warszawie. W 1887 r. wstąpił na Politechnikę Ryską. Tamże związał się z działalnością II Proletariatu. Po uzyskaniu dyplomu powrócił do kraju. Przez pewien czas mieszkał w Warszawie, lecz zagrożony aresztowaniem w związku z nielegalną produkcją materiałów wybuchowych dla potrzeb konspiracji, wyjechał do Londynu. Tam zetknął się po raz pierwszy z Józefem Piłsudskim. Po pięcioletnim pobycie w Anglii został asystentem Uniwersytetu Fryburskiego, co umożliwiło mu wspaniałą karierę naukową. Był wybitnym uczonym - chemikiem oraz świetnym praktykiem. Interesowała go szczególnie produkcja kwasu azotowego i nawozów azotowych. W wyniku kilkuletnich badań opracował metodę otrzymywania kwasu azotowego z powietrza. Położył ogromne zasługi dla polskiego przemysłu chemicznego. W 1912 r. otrzymał katedrę chemii nieorganicznej i elektrochemii technicznej na Politechnice Lwowskiej. Odtąd, do 1926 r., zajmował się wyłącznie działalnością naukowo - pedagogiczną i organizatorską. Ogłosił łącznie ponad 60 oryginalnych prac naukowych, wydanych w języku polskim, francuskim oraz niemieckim. Opracował ponadto 40 patentów. Był prof. honoris causa wielu uczelni krajowych i zagranicznych m.in. Sorbony. Punktem zwrotnym w jego życiu był 1926 r., kiedy po zamachu majowym, z inicjatywy Józefa Piłsudskiego, Zgromadzenie Narodowe powierzyło mu godność prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Na tym stanowisku realizował linię polityczną Piłsudskiego, a po jego śmierci rywalizował o pełnię władzy z marszałkiem Edwardem Rydzem - Śmigłym. Po klęsce wrześniowej został internowany w Rumunii, gdzie zrzekł się prezydentury na korzyść Władysława Raczkiewicza. Pod koniec grudnia 1939 r. przeniósł się do Szwajcarii. Tam w latach 1940 - 1943 spisał autobiografię. Zmarł 2 października w Vorsoix pod Genewą.

Powrót

Stanisław Kopczyński

KOPCZYŃSKI Stanisław (1873 - 1933) - lekarz i działacz społeczny. Urodzony 10 stycznia w Płońsku. Gimnazjum Gubernialne w Płocku ukończył w 1892 roku ze złotym medalem. Studiował medycynę na Uniwersytecie Warszawskim, następnie w Austrii i Niemczech. Od 1899 r. mieszkał stale w Warszawie. Położył wielkie zasługi jako organizator służby zdrowia. Z tej dziedziny opublikował ponad 200 prac naukowych. Z jego inicjatywy fundowano stypendia dla maturzystów Gimnazjum im. Marsz. St. Małachowskiego w Płocku wstępujących na medycynę. Ogłosił również wspomnienia Gimnazjum Płockie w latach 1883 - 1892. Zmarł 11 lipca w Cieszynie.

Powrót

Wacław Aleksander Lachman

LACHMAN Wacław Aleksander (1880 - 1963) - kompozytor, pedagog, dyrygent. Urodzony 19 grudnia w Płocku. Był synem kapelmistrza orkiestry wojskowej. Dzieciństwo spędził w miejscu urodzenia, gdzie uczęszczał do Gimnazjum Gubernialnego. Jako uczeń założył chór, dla którego komponował utwory. Podczas studiów muzycznych w Warszawie, należał do czołowych wychowanków Emila Młynarskiego i Zygmunta Noskowskiego. W 1906 r. utworzył własny chór, istniejący do dziś pod nazwą "Harfa". Po ukończeniu studiów zajmował się działalnością pedagogiczną i kompozytorską. Prowadził wykłady, dyrygował chórami, w tym Filharmonii Warszawskiej, dużo komponował. W jego dorobku twórczym znajduje się ponad 300 utworów - pieśni, mszy, opracowań utworów ludowych. Pisał również podręczniki i śpiewniki. Utrzymywał kontakty z Płockiem, którego był honorowym obywatelem. Zmarł 16 października w Warszawie.

Powrót

KACPRZAK Marcin (1888 - 1968) - lekarz. Urodzony 6 listopada w Podolszycach pod Płockiem. W latach 1900 - 1905 był uczniem Gimnazjum Gubernialnego, biorąc aktywny udział w życiu społeczności uczniowskiej. Studiował medycynę w Paryżu i Stanach Zjednoczonych. Był wybitnym lekarzem - higienistą, wieloletnim rektorem Akademii Medycznej w Warszawie. Należał do pionierów medycyny społecznej w Polsce. Wyniki swoich prac publikował w licznych książkach i artykułach naukowych. Jedną z prac poświęcił stanowi zdrowotności wsi płockiej (1937). Redagował miesięcznik "Zdrowie", potem "Zdrowie Publiczne". Całe życie utrzymywał ścisłe stosunki z rodzinnym miastem. W 1958 roku brał udział w X Zjeździe Wychowanków "Małachowianki". W 1964 r. otrzymał godność honorowego obywatela Płocka. Zmarł 14 lipca w Warszawie.

Powrót

LESZCZYŃSKI - LEŃSKI Julian (1889 - 1937) - działacz rewolucyjny, publicysta. Urodzony 8 stycznia w Płocku. W 1901 roku został uczniem Gimnazjum Gubernialnego. Za udział w strajku szkolnym 1905 r. wydalony, w rok później przeniósł się do nowo powstałego Gimnazjum Polskiej Macierzy Szkolnej (dziś "Jagellonka"). Był współzałożycielem pisma młodzieżowego "Do Dzieła", na łamach którego publikował swoje pierwsze prace, w tym wiersze. Po maturze studiował historię i literaturę polską w Uniwersytecie Jagiellońskim. Od jesieni 1912 r. przebywał w Warszawie, gdzie czynnie zajmował się działalnością rewolucyjną, za co był parokrotnie skazany i więziony. Brał udział w Rewolucji Październikowej, dochodząc w Rosji Radzieckiej do wysokich funkcji politycznych. W latach 1923 - 1924 przebywał w Berlinie i Paryżu. Następnie przerzucony został do Polski z zadaniem pracy w Komunistycznej Partii Robotniczej Polski. Z czasem doszedł do funkcji sekretarza generalnego partii. Był członkiem Międzynarodówki, zwolennikiem dogmatyzmu i sekciarstwa. Jako autor ogłosił ponad 100 publikacji, głównie artykułów i broszur politycznych. Współredagował wiele pism o obliczu komunistycznym, w tym "Nowe Drogi", "Żołnierz Rewolucji", "Głos Komunisty". Używał pseudonimu Leński. 10 czerwca 1937 r, aresztowany w Moskwie i wkrótce stracony.

Powrót

Jerzy Pniewski

PNIEWSKI Jerzy Maria (1913 - 1989) - fizyk. Urodzony 1 czerwca w Płocku. Syn Henryka Pniewskiego. Świadectwo dojrzałości otrzymał w 1903 r. w "Małachowiance". Studia odbywał na wydziale matematyczno - przyrodniczym Uniwersytetu Warszawskiego. Po ich ukończeniu został pracownikiem naukowym w macierzystej uczelni. Jako fizyk zajmował się optyką molekularną, fizyką jądra atomowego, techniką emulsji jądrowych oraz fizyką jądrową wysokich energii i cząstek elementarnych. Podczas okupacji brał udział w tajnym nauczaniu. W latach 1948 - 1950 przebywał na studiach w Liverpoolu. Od 1954 r. był dyrektorem Instytutu Fizyki Doświadczalnej Uniwersytetu Warszawskiego. Wspólnie z Marianem Danyszem odkrył hiperfragmenty, zaś w 1962 roku izomerię hiperjądrową. Odkrycia te uczyniły go jednym z kandydatów do nagrody Nobla, której nie otrzymał. Autor wielu publikacji naukowych. Doktor honoris causa uniwersytetów w Heidelbergu i Lyonie. Zmarł 16 czerwca w Warszawie.

Powrót

Jan Zygmunt Jakubowski

JAKUBOWSKI Jan Zygmunt (1909 - 1975) - historyk literatury. Urodzony 23 czerwca w Płocku. Starszy brat Władysława Henryka Jakubowskiego. Był uczniem Gimnazjum im. Marsz. St. Małachowskiego w Płocku. Przed wojną studiował filologię polską na Uniwersytecie Warszawskim, a następnie pracował jako nauczyciel szkół średnich w Warszawie i Łodzi. Podczas okupacji prowadził tajne nauczanie. Za działalność konspiracyjną więziony w obozach koncentracyjnych Oświęcim i Buchenwald. Po wyzwoleniu wykładał początkowo na Uniwersytecie Łódzkim, później przeniósł się do Warszawy, gdzie od 1954 r. był prof. Uniwersytetu. Należał do najwybitniejszych znawców literatury polskiej XX w., zwłaszcza twórczości Stefana Żeromskiego, Stanisława Wyspiańskiego i Władysława Broniewskiego. Opublikował wiele prac naukowych, m.in. Antologię poetyki Młodej Polski (1963). Był redaktorem naczelnym czasopism: "Poezja", "Przegląd Humanistyczny" i "Polonistyka". Redagował serię wydawniczą Biblioteka Polonisty oraz edycję Biblioteka Poetów XX wieku. Przez całe życie utrzymywał bardzo bliskie kontakty z miastem rodzinnym, pracując w Kole Wychowanków "Małachowianki". Zmarł nagle, 11 października w Warszawie.

Powrót

PNIEWSKI Henryk (1881 - 1967) - pedagog. Urodzony w Płocku. Starszy brat Jana Pniewskiego, ojciec Jerzego Marii Pniewskiego. Senior płockich nauczycieli. Wychowawca kilku pokoleń młodzieży. Zasłużony dla organizacji szkolnictwa w mieście podczas I wojny światowej. Był współorganizatorem powstania II Gimnazjum Polskiej Macierzy Szkolnej, przekształconego w 1921 r. w Gimnazjum im. Marsz. St. Małachowskiego. W latach 1915 - 1936 nauczyciel matematyki w "Małachowiance". Po II wojnie światowej kontynuował pracę pedagogiczną w płockim Niższym Seminarium Duchownym.

Powrót

ZUMBACH Jan (1915 - 1986) - pilot, podpułkownik. Urodzony w Warszawie. Był uczniem Gimnazjum im. Marsz. St. Małachowskiego. Pod koniec lat 30. zdobył uprawnienia pilota. Brał udział w Kampanii Wrześniowej `39. Następnie przedostał się na Zachód. Był, jako pilot, uczestnikiem wojny francusko - niemieckiej 1940 r. Po upadku Francji służył w RAF-ie, w jednostkach polskich lotnictwa angielskiego. Brał udział w słynnej Bitwie o Anglię (1941 r.), dowodząc pewien czas legendarnym Dywizjonem 303. W latach 1944 -1945 dowodził polskim skrzydłem myśliwskim. Zestrzelił 12 samolotów nieprzyjaciela. Wśród pilotów nazywany był Kaczorem Donaldem. Wojnę zakończył w stopniu podpułkownika. Po 1945 r. pozostał na emigracji. Mieszkał we Francji. Utrzymywał żywe kontakty z Płockiem. Brał udział w Zjeździe Wychowanków "Małachowianki" w 1980 r. Zmarł we Francji.

Powrót

Skróty bibliograficzne: